Kleszcze u dzieci – zagrożenia, objawy i jak postępować po ukąszeniu

Kleszcze to jedne z najbardziej niepozornych, a zarazem niebezpiecznych pasożytów zewnętrznych, z którymi mogą zetknąć się nasze dzieci – nie tylko podczas leśnych wypraw, ale również w miejskich parkach, na placach zabaw czy nawet we własnym ogrodzie. Wiele rodziców nie zdaje sobie sprawy, że jedno małe ukąszenie może doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

W tym artykule wyjaśniamy, jakie kleszcze występują w Polsce, jakie choroby przenoszą, jak wygląda ukąszenie u dziecka, jak bezpiecznie usunąć kleszcza oraz jak chronić dzieci przed tym zagrożeniem – zarówno na co dzień, jak i podczas wakacji.

Gatunki kleszczy występujące w Polsce i ich aktywność

1. Kleszcz pospolity (Ixodes ricinus)

Najczęściej spotykany w Polsce. Żyje w wilgotnych lasach liściastych, parkach, a nawet na trawnikach w miastach. Aktywny od marca do listopada, a przy łagodnych zimach – cały rok. Przenosi boreliozę i kleszczowe zapalenie mózgu (KZM).

2. Kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus)

Rośnie liczebnie w środkowej i wschodniej Polsce. Lubi tereny w pobliżu zbiorników wodnych. Jest nosicielem babeszjozy i rzadziej spotykanych szczepów anaplazmozy.

Dlaczego kleszcze są szczególnie niebezpieczne dla dzieci?

Układ odpornościowy dzieci – szczególnie tych poniżej 6 roku życia – jest dopiero w trakcie rozwoju. Dlatego ich organizm może silniej reagować na toksyny ze śliny kleszcza i być bardziej podatny na powikłania chorób odkleszczowych.

Kleszcze mogą przyczepić się do skóry dziecka podczas zabawy w trawie, siedzenia na kocu czy spaceru po parku. Ich ugryzienie często jest bezbolesne i łatwo je przeoczyć, dlatego tak ważne jest codzienne sprawdzanie skóry dziecka.

Choroby odkleszczowe u dzieci – objawy i skutki

🧬 1. Borelioza (choroba z Lyme)

Wywoływana przez bakterie Borrelia burgdorferi, które dostają się do organizmu z śliną kleszcza.

• Objawy: rumień wędrujący, bóle głowy, gorączka, zmęczenie, bóle stawów, czasem objawy neurologiczne (porażenia nerwu twarzowego).

• Skutki: przewlekłe bóle stawowe, problemy z koncentracją, zmęczenie, zaburzenia pamięci.

🧬 2. Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)

Groźna choroba wirusowa atakująca ośrodkowy układ nerwowy. Dzieci mogą przechodzić ją łagodniej niż dorośli, ale i tak wymaga hospitalizacji.

• Objawy: gorączka, bóle głowy, wymioty, sztywność karku, zaburzenia równowagi.

• Skutki: zaburzenia neurologiczne, padaczka, uszkodzenia słuchu i mowy.

🧬 3. Anaplazmoza i erlichioza

Rzadziej diagnozowane w Polsce, ale mogą występować. Powodują objawy grypopodobne i zmiany hematologiczne.

• Objawy: gorączka, dreszcze, bóle mięśni, wymioty, bóle brzucha.

• Skutki: niedokrwistość, zaburzenia krzepnięcia.

Jak rozpoznać ukąszenie kleszcza u dziecka?

Kleszcz najczęściej lokalizuje się w miejscach trudno dostępnych i ciepłych: za uszami, na szyi, w pachwinach, pod kolanami, na linii włosów. Objawy to:

• Widoczny, czarny punkt wbity w skórę (czasem poruszający się).

• Zaczerwienienie, lekki obrzęk lub rumień.

• Drapanie się dziecka, marudność.

• Gorączka lub objawy grypopodobne kilka dni po ukąszeniu.

Jak bezpiecznie usunąć kleszcza u dziecka – krok po kroku

✅ Czego potrzebujesz:

• Pęsety lub specjalnego lassa do usuwania kleszczy.

• Rękawiczek jednorazowych.

• Środka dezynfekującego.

• Małego pojemnika (np. po lekarstwach).

📌 Instrukcja:

1. Załóż rękawiczki.

2. Złap kleszcza jak najbliżej skóry dziecka – NIE ściskaj odwłoka.

3. Wyciągnij delikatnie, ruchami skrętnymi lub pionowo, unikając szarpnięcia.

4. Zdezynfekuj ranę spirytusem lub Octeniseptem.

5. Zachowaj kleszcza w pojemniku i zapisz datę oraz miejsce ukąszenia.

Nie smaruj kleszcza masłem, alkoholem, olejkiem! To może zwiększyć ryzyko zakażenia.

Co robić po usunięciu kleszcza?

Przez 30 dni należy dokładnie obserwować dziecko. Zwróć uwagę na:

• Pojawienie się rumienia – szczególnie z białym środkiem (tzw. „rumień wędrujący”).

• Gorączkę, osłabienie, zmiany nastroju.

• Objawy neurologiczne: bóle głowy, zawroty, problemy z równowagą.

W razie niepokojących objawów, skonsultuj się z lekarzem rodzinnym lub pediatrą. Jeśli kleszcz nie został usunięty w całości – również zgłoś się do lekarza.

Profilaktyka – jak chronić dziecko przed kleszczami?

🧢 1. Odpowiedni ubiór:

• Długie spodnie i rękawy, jasne kolory (łatwiej zauważyć kleszcza),

• Czapka lub chusta na głowę.

🧴 2. Środki odstraszające:

• Preparaty zawierające DEET, ikarydynę lub IR3535 (dostosowane do wieku dziecka!).

  ✅ DEET (N,N-Dietylo-m-toluamid)

  • Skuteczność: bardzo wysoka (do 4–6 h)

  • Stężenie:

    • do 10% – dla dzieci powyżej 2. roku życia

    • nie stosować u niemowląt poniżej 2 miesięcy

  • Przykłady produktów: Mugga, OFF! Kids (DEET <10%)

  ✅ Ikarydyna (Picaridin)

  • Skuteczność: porównywalna do DEET, ale łagodniejsza dla skóry

  • Stężenie: 10–20% odpowiednie dla dzieci od 1. roku życia

  • Nie powoduje podrażnień ani uszkodzeń plastiku (np. w wózkach)

  • Przykłady produktów: Autan Family, Jungle Formula Kids

  ✅ IR3535 (Ethylo butylacetylaminopropionate)

  • Delikatny, dobrze tolerowany

  • Można stosować u dzieci powyżej 6 miesiąca życia

  • Skuteczność krótsza (do 2–3 h), polecany dla niemowląt

  • Przykłady produktów: Chicco Antyzarazki, Paranix Repel

• Naturalne alternatywy: olejek z eukaliptusa cytrynowego, lawenda, geranium.

  ✅ Olejek z eukaliptusa cytrynowego (OLE, Citriodiol)

  • Skuteczność podobna do niskiego DEET (do 3–5 h)

  • Naturalny, ale zalecany dla dzieci dopiero od 3. roku życia

  • Produkty: Mosbito Baby Spray Naturalny

  ✅ Olejek lawendowy, geraniowy, z drzewa herbacianego

  • Odstraszają kleszcze zapachem, ale tylko przez krótki czas (1–2 h)

  • Mogą być używane na ubrania, nie bezpośrednio na skórę

  • Najlepiej sprawdzają się jako dodatek do innych metod

  ---

🧼 3. Codzienna kontrola:

• Po spacerze dokładnie obejrzyj ciało dziecka.

• Sprawdź szczególnie: uszy, szyję, pachwiny, zgięcia łokci i kolan.

🌿 4. Bezpieczne otoczenie:

• Unikaj wysokiej trawy, gęstych krzewów, miejsc z wilgotną ściółką.

• Koszenie trawnika, przycinanie krzewów, usuwanie liści.

Co zrobić, gdy kleszcz znajdzie się w domu?

• Dokładnie odkurz miejsca zabaw dziecka i legowiska zwierząt.

• Wypierz ubrania i koce w temperaturze min. 60°C.

• Zdezynfekuj podłogi i powierzchnie (np. środkiem na bazie alkoholu).

FAQ – Najczęściej zadawane pytania przez rodziców

Czy każde ukąszenie kleszcza oznacza boreliozę?

Nie – ale każde niesie ryzyko. Szacuje się, że 10–30% kleszczy w Polsce może być zakażonych Borrelia burgdorferi.

Czy mogę samodzielnie usunąć kleszcza dziecku?

Tak – jeśli wiesz, jak to zrobić. W razie wątpliwości, lepiej udać się na SOR lub do pediatry.

Co jeśli została główka kleszcza?

Pozostałości mogą wyjść same, ale najlepiej skonsultować się z lekarzem, by uniknąć zakażenia.

Jak szybko mogą pojawić się objawy boreliozy?

Od kilku dni do kilku tygodni. W niektórych przypadkach dopiero po kilku miesiącach.

Czy istnieje szczepionka przeciwko boreliozie?

Nie. Obecnie dostępna jest jedynie szczepionka przeciwko KZM – zalecana szczególnie dzieciom mieszkającym w rejonach endemicznych.

Gdzie szukać sprawdzonych informacji?

• Ministerstwo Zdrowia – oficjalne informacje na temat kleszczy, boreliozy, szczepień przeciwko KZM oraz zasad postępowania po ukąszeniu.

• CDC – Centers for Disease Control and Prevention – przewodniki i badania.

• Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH – dane epidemiologiczne.

• WHO – World Health Organization

Podsumowanie – nie bagatelizuj kleszczy

Ukąszenie przez kleszcza może wydawać się drobnostką – ale dla zdrowia dziecka może oznaczać wiele tygodni leczenia. Dlatego:

• ubieraj dziecko odpowiednio na spacer,

• stosuj repelenty,

• codziennie kontroluj ciało dziecka,

• reaguj szybko – usuwaj kleszcza i obserwuj objawy.

Zdrowie Twojego dziecka jest najważniejsze – profilaktyka naprawdę ma znaczenie.

Zobacz więcej na: Zetpol.eu